Okul ortamı hele ki küçük yaş gruplarına hitap eden okul öncesi kurumlar, çocuklar için bilinmezlerle dolu. Alışması zor, uzun ve sabır gerektiren bir süreç. Yeni kişiler, yeni ortam, yeni arkadaşlıklar ve de yeni kurallar. Çocuklarımız her gün okula sorun çıkarmadan, itiraz etmeden gidiyor olsa bile okul ortamı onların dünyasında zorlu duyguları tetikler. Bu zorlanmaların sonucu olarak en sık gördüğümüz davranışlardan biri de tuvalet kullanımını reddetme, çiş ve kaka tutmadır.
Küçük yaş grubundaki çocuklarda çok daha fazla karşılaştığımız okul başlama sonrası kaka ve çiş tutma davranışının tüm yaş gruplarındaki öğrenciler de görülebildiğinin altını çizmek isterim. Ne yazık ki çocukları bu davranışa iten en önemli etkenlerden biri de okullardaki 'toplu tuvaleet gitme' saatleri ve kısa süreli teneffüs düzeni.
BEN LAZIMLIĞIMI İSTİYORUM!
Kreş ve anaokulu çağında tüm sınıfın birlikte tuvalete gittiği düzen çocukların bugüne dek evde öğretilen 'mahremiyet' bilgisiyle çelişmesine neden olabilir. Evde kendi güvenli tuvaleti ve lazımlığına alışık olan çocuklar için farklı klozet ve tuvalet düzenleri de birer korku nesnesine dönüşebilir. Özellikle tüm çocukların aynı anda tuvaleti kullanmaları konusunda eğitimcilerin baskı ve zorlaması da varsa kısa sürede kaka ve çiş tutma davranışı kendini gösterebilir.
TOPLU TUVALET SAATLERİ: ÇOCUĞUN DEĞİL DÜZENİN İŞİNE YARAR
Toplu tuvalete gitme düzeninde çocuğun bireysel ihtiyaçları değil, grubun hatta eğitim verenlerin, günlük düzenin konforu önceliklendirilir. Yani günlük program aksamasın, öğretmenler çocukları sınıflarda tek başlarına bırakmak zorunda kalmasın, yardımcılar sürekli çocukları tuvalete götürüp getirmek zorunda kalmasın diye özellikle uygulanır. Ama hiç de çocuk dostu bir yöntem olmadığını söyleyebiliriz.
ÇİŞİM GELDİ DİYEMEMEK
Toplu tuvalet saatinde ihtiyacı olmayan ve tuvaleti kullanmayan çocuklar, ilerleyen saatlerde ihtiyaçlarını gidermek için yetişkin desteği istemekten çekinebilirler. Bu da çiş ve kaka tutma gibi ihtiyacını ötelemelerine neden olur. Sürekli tekrarlanan bu döngü çocukların stresini arttırdığı gibi aynı tutma davranışını eve de taşımalarına neden olur.
BÜYÜK ÇOCUKLAR DA TUVALETİ KULLANMAK İSTEMEYEBİLİR
Yazının başlarında da dile getirdiğim gibi okula sonrası başlayan çiş ve kaka tutma davranışı sadece küçük yaş gruplarındaki çocuklarda görülmez. İlkokul ve ortaokul hatta lise çağındaki çocuklar da bile çiş ve kaka tutma davranışı okuların açılmasıyla tetiklenebilir. Daha büyük yaş grubundaki çocuklar da evdeki alıştıkları düzenin dışında tuvalet kullanmama tercihinde bulunabilirler. Özellikle küçük yaşlardan itibaren ev dışında tuvalete girmesine izin verilmeyen, ev dışındaki tuvaletleri kullanırken çevreye dokunmasına izin verilmeyen, tuvaletleri sürekli pis ve hastalık yapan yerler olarak öğrenen çocuklar yaşları ilerlese bile ev dışı tuvaletleri kullanmazlar.
OYUN VARKEN NİYE TUVALETE GİDELİM
Okullardaki teneffüs aralarının kısa olduğu malum. Çocuklar ders aralarındaki bu kısa süreleri tuvalete giderek harcamak yerine oyun oynayarak harcamayı çoğunlukla tercih ederler. Teneffüs aralarının her ihtiyacı karşılamayacak kadar kısa oluşu çocukları çiş ve kaka tutmaya iten önemli bir etkendir.
Kısa teneffüs sürelerinin bir diğer olumsuzluğu da yüzlerce öğrencinin aynı anda sınırlı sayıdaki tuvaleti kullanma zorunluluğudur. Çoğu çocuk için okul tuvaleti 'kullanmak istese bile' zamanı yetmeyen yerlerdir. Fiziki şartların yetersizliği de çocukları hızla çiş ve kaka tutar hale getirebilir.
EN BÜYÜK TEHLİKE SUSUZ KALMAK!
Okul sonrası çiş ve kaka tutmanın en olumsuz yönü çocukların gün içinde yeterli sıvıyı alamıyor olmaları. Su ve diğer sıvıları tüketince tuvalete gitmesi gerektiğini çocuklar erken yaşlarda öğrenirler. Eğer tuvalete gidemeyecekleri bir ortamdaysalar o zaman hızla su içmez, sıvı tüketmez hale gelirler. Ailelerin çocukları günlük sıvı tüketimlerini mutlaka kontrol etmeleri ve yeterli miktarda sıvı almaları için desteklemeleri önemli.
OKUL YÖNETİMLERİNDEN DESTEK İSTEYİN
Okul sonrası çiş ve kaka tutma davranışı görülen ve bu davranışı uzun süre terk etmeyen çocukların velileri okul yönetimlerinden ve öğretmenlerden destek isteyebilirler. Özellikle erken yaş eğitimi veren kurumlarda çocukların özel durumları dikkate alınarak, düzen değişiklikleri yapılabilir. Daha büyük çocukların eğitim aldığı kurumlarda ise çocuklar için rehberlik servisleriyle görüşülebilir, ders saatinde de özel durumları olan çocuklar için kurallar esnetilebilir.
NE YAPMALI, NE YAPMAMALI?
Okula başlama sonrası çiş ve kaka tutma davranışını gösteren çocuklara ne yapmalı, nasıl davranmalı? diye soran velileri bir kaç öneri sunmak isterim.
1- Davranış başladıktan sonra çocuğunuzu izleyin ve hemen müdahale etmeyin.
2- Çocuğunuzun yeni ortama alışması için zamana ihtiyacı olduğunu hatırlayın.
3- Çocuğunuza sürekli 'tuvalete git', 'tuvalete gittin mi?' 'Neden gitmiyorsun?' diye sormayın.
4- Küçük yaş grubundaki çocukların okul tuvaleti deneyimini kazanması için anne-baba önderliğine ihtiyacı olabilir. Mümkünse birlikte tuvaletleri deneyimleyin.
5- Büyük yaş grubundaki çocuklarda basit ve nitelikli konuşmalar yaparak okul tuvaleti kullanmama nedenlerini sorun. Belki de sorun sizin ve okul yönetiminin gözünden kaçmış olabilir.
6- Hijyen kaygısı olan çocuklar için kolaylaştırıcı aparatları önerin. Klozet örtüsü, antibakteriyel mendil, tuvalet temizleyici spreyler v.b.
7- Okul tuvaletlerini dolaşın. Belki de gerçekten kullanılması zor yerlerdir. Böyle bir deneyim yaşıyorsanız okul yönetimiyle görüşün. Çözüm üretilmezse daha üst mercilere gerekli şikayetlerde bulunun.
